Δραστηριότητα: Ρύπανση του Εδάφους

ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ ΣΤΟ ΠΙΑΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΤΗΡΙ ΜΑΣ

1. Να παρακολουθήσετε προσεκτικά το μικρό βίντεο με τίτλο: «Η Ρύπανση του Εδάφους» και να απαντήσετε το σταυρόλεξο είτε διαδικτυακά, είτε ως φύλλο εργασίας.

2. Να χωριστείτε σε 4 ομάδες καθεμία από τις οποίες θα διερευνήσει μία από τις περιπτώσεις τη ρύπανση του εδάφους, θα καταγράψει τα στοιχεία, τις επιπτώσεις, θα προτείνει λύσεις και θα ελέγξει τη στάση της Διεθνούς Κοινότητας.

Να διερευνήσετε:

Α. Ποιες είναι οι συνήθεις πηγές ρύπανσης του εδάφους.

Β. Ποιες είναι οι επιπτώσεις της ρύπανσης του εδάφους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.

Γ. Αν υπάρχουν τρόποι περιορισμού και αντιμετώπισης της ρύπανσης του εδάφους:

i. Σε επίπεδο ατόμου και οικογένειας
ii. Σε επίπεδο κράτους
iii. Σε διεθνές επίπεδο.

Ε. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του νέου παραγωγικού μοντέλου, της κυκλικής οικονομίας, που προτείνεται για την αντιμετώπιση της υπερκατανάλωσης φυσικών πόρων και της ρύπανσης του περιβάλλοντος.

Ο ΣΤΕΡΕΟΣ ΦΛΟΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ

Ο στερεός φλοιός της Γης αποτελεί μόνο το 1,5% του συνολικού όγκου της.

Κάτω από τον στερεό φλοιό υπάρχει ο μανδύας, ο οποίος παρεμβάλλεται μεταξύ φλοιού και του πυρήνα, και σε αυτόν υπάρχει διάπυρο υλικό το οποίο ονομάζεται μάγμα. Ο στερεός φλοιός διακρίνεται στο έδαφος και το υπέδαφος. Στα αρχικά στάδια σχηματισμού του στερεού φλοιού δεν υπήρχε έδαφος και η επιφάνεια της Γης καλυπτόταν από νερό και βράχια.

ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ

Έδαφος χαρακτηρίζεται το λεπτό στρώμα που καλύπτει τον στερεό φλοιό της Γης και έχει πάχος 1m-2m.

Το έδαφος σχηματίστηκε από την αλληλεπίδραση των ζωντανών οργανισμών με τα πετρώματα, το νερό και τον αέρα με μια εξαιρετικά μακρόχρονη διαδικασία.

Το είδος και η ποιότητα του εδάφους καθορίζει τα είδη αλλά και την ανάπτυξη των φυτών που ευδοκιμούν σε αυτό, και επομένως καθορίζει και συνολικά το οικοσύστημα. Το έδαφος κατά μέσο όρο αποτελείται από

ανόργανες ύλες, όπως χαλίκια, άργιλο και άμμο σε ποσοστό 50-60%
οργανικές ύλες σε ποσοστό 5%
αέρα που συγκρατείται στον χώρο ανάμεσα στα στερεά σωματίδια σε ποσοστό 15-25%
νερό μέσα στο οποίο υπάρχουν διαλυμένα ιόντα σε ποσοστό 25-35%
μεγάλο αριθμό μικροοργανισμών, βακτηρίων, τα οποία βοηθούν τη σήψη της νεκρής οργανικής ύλης.

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες προκαλούν τη ρύπανση του εδάφους

Οι περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν ως αποτέλεσμα την παραγωγή ουσιών που χαρακτηρίζονται ρύποι και υποβαθμίζουν την ποιότητα του εδάφους.

Οι ρύποι αυτοί ονομάζονται απόβλητα και διακρίνονται σε αστικά και βιομηχανικά. Η ρύπανση του εδάφους με απόβλητα έχει ως αποτέλεσμα την ταυτόχρονη ρύπανση των υπόγειων και των επιφανειακών νερών, και σε ορισμένες περιπτώσεις και τη μόλυνση της ατμόσφαιρας.

Οι δραστηριότητες που προκαλούν τη ρύπανση του εδάφους είναι:

Η διαχείριση των αστικών αποβλήτων (απορριμμάτων)	Τα σκουπίδια κάθε είδους.
Η διαχείριση των βιομηχανικών αποβλήτων	Οι διαλύτες και τα αντιδραστήρια που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία.
Οι αγροτικές καλλιέργειες	Λιπάσματα και παρασιτοκτόνα.
Τα ατυχήματα από διαρροές σε εργοστάσια και κατά τις μεταφορές	Οι διαρροές καυσίμων και χημικών κατά τη μεταφορά και τη χρήση τους.

Η διαχείριση των αστικών αποβλήτων

Τα αστικά απόβλητα είναι το σύνολο των χρησιμοποιημένων ουσιών και υλικών που πετιούνται καθημερινά από τους ανθρώπους. Στα απορρίμματα αυτά περιλαμβάνονται οργανικά απόβλητα, υλικά συσκευασίας, χρησιμοποιημένες συσκευές, χρησιμοποιημένες μπαταρίες κ.ά. Η απόθεση των απορριμμάτων αυτών ελευθερώνει στο περιβάλλον αέριες, υγρές και στερεές ουσίες που είναι τοξικές ή επιβλαβείς για τον άνθρωπο και το οικοσύστημα. Κάποιες από αυτές μολύνουν το έδαφος και από εκεί τα υπόγεια νερά.

Οργανικά απόβλητα: υπολείμματα τροφών. Κατά την αποσύνθεσή τους αναπτύσσονται μικροβιακοί παράγοντες και επικίνδυνες αέριες ουσίες.

Υλικά συσκευασίας: χαρτί και πλαστικό. Τα πλαστικά δεν αποικοδομούνται και παραμένουν για πάρα πολλά χρόνια στο περιβάλλον. Όταν καταστρέφονται, ελευθερώνουν στο περιβάλλον τοξικές ουσίες.

Χρησιμοποιημένες συσκευές: υπολογιστές-καταλύτες αυτοκινήτων – ηλεκτρικά είδη. Ελευθερώνουν στο περιβάλλον επικίνδυνα ιόντα μετάλλων, όπως τα ιόντα μολύβδου και διαλύτες.

Η λύση που έχει υιοθετηθεί για την καλύτερη διαχείριση των απορριμμάτων είναι η υγειονομική ταφή σε ειδικά κατασκευασμένους χώρους που ονομάζονται Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Στους ΧΥΤΑ υπάρχουν στεγανοί χώροι υποδοχής των απορριμμάτων που δεν επιτρέπουν την επαφή τους με το έδαφος και μονάδες που επεξεργάζονται τα λύματα τα οποία παράγονται.

Αντιμετώπιση του προβλήματος

Διαλογή των απορριμμάτων: Διαχωρισμός των απορριμμάτων σε ομάδες (οργανικά, γυαλί, χαρτί…) και εναπόθεση σε ξεχωριστούς χώρους, ώστε να γίνει επεξεργασία και να επαναχρησιμοποιηθούν (ανακύκλωση).

Αλλαγή καταναλωτικών συνηθειών, ώστε να πετάμε λιγότερα απορρίμματα.

Αλλαγή παραγωγικού μοντέλου από τη γραμμική οικονομία (παραγωγή – χρήση – απόρριψη), η οποία αφενός υπερκαταναλώνει πρώτες ύλες και φυσικούς πόρους στην κυκλική οικονομία (ανακύκλωση – επαναχρησιμοποίηση – επανακατασκευή R–R–R: recycle–reuse–remake).

Η διαχείριση των βιομηχανικών αποβλήτων

Οι βιομηχανίες χρησιμοποιούν διαλύτες και άλλες χημικές ουσίες οι οποίες είναι τοξικές, όταν ελευθερώνονται στο έδαφος. Πολλές από αυτές περιέχουν ιόντα βαρέων μετάλλων που είναι τοξικά για τον άνθρωπο και μέσω του εδάφους περνούν στην τροφική αλυσίδα. Στο έδαφος καταλήγουν είτε λόγω ατυχημάτων στους χώρους αποθήκευσης είτε κατά τη μεταφορά ή γιατί αποχύνονται χωρίς επεξεργασία. Τα υγρά και ημιστερεά απόβλητα χαρακτηρίζονται λύματα.

Λιπάσματα και φυτοφάρμακα

Η εντατική καλλιέργεια των εδαφών και κλιματικοί παράγοντες έχουν ως αποτέλεσμα την ελάττωση της ποσότητας των θρεπτικών τους συστατικών. Για να αναπληρωθούν τα θρεπτικά συστατικά και να βελτιωθεί η απόδοση των καλλιεργειών στο έδαφος προστίθενται λιπάσματα. Σε πολλές περιπτώσεις η χρήση λιπασμάτων σε μεγάλες ποσότητες και σε εποχές που δεν είναι απαραίτητα στα φυτά έχει ως αποτέλεσμα τη μόλυνση του εδάφους. Με το νερό της βροχής τα συστατικά των λιπασμάτων που δεν έχουν χρησιμοποιηθεί καταλήγουν στη θάλασσα και στο πόσιμο νερό.

Για την αντιμετώπιση των ασθενειών των φυτών από τα παράσιτα και των ζιζανίων χρησιμοποιούνται χημικές ουσίες εξαιρετικά τοξικές που ονομάζονται ζιζανιοκτόνα και εντομοκτόνα ή γενικότερα φυτοφάρμακα. Η χρήση των φυτοφαρμάκων έχει σοβαρές επιπτώσεις όχι μόνο στην ποιότητα του εδάφους, αλλά και στην υγεία των οικοσυστημάτων, γιατί μέσω των φυτών εισάγονται τοξικές ουσίες στην τροφική αλυσίδα.

Αντιμετώπιση του προβλήματος

Ενημέρωση των αγροτών, ώστε να κάνουν συνετή και ασφαλή χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.
Χρήση οργανικών (βιολογικών) λιπασμάτων, όπως η κοπριά και τα επεξεργασμένα υπολείμματα φυτών.
Αγρανάπαυση και εναλλαγή καλλιεργειών στο ίδιο έδαφος (η καλλιέργεια ψυχανθών, όπως τα κουκιά, εμπλουτίζει το έδαφος με άζωτο).
Χρησιμοποίηση εναλλακτικών βιολογικών τρόπων καταπολέμησης των εντόμων (για την καταπολέμηση της μελίγκρας μπορούν να χρησιμοποιηθούν πασχαλίτσες αντί εντομοκτόνων).

Η αντιμετώπιση της ρύπανσης του εδάφους

Η ρύπανση του εδάφους αποτελεί ένα σημαντικό και πολύπλοκο πρόβλημα, ενδεικτικό της αμοιβαίας εξάρτησης και αλληλεπίδρασης των συστημάτων, και απαιτεί τη συνεργασία πολλών και διαφορετικών παραγόντων.

Συνοπτικά απαιτείται:

Αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο και έλεγχοι για τη διαχείριση των αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων.
Ενημέρωση των πολιτών, ώστε να μεταβάλουν τις καταναλωτικές τους συνήθειες και να περιορίσουν σε ατομικό επίπεδο τον όγκο των απορριμμάτων.
Ενημέρωση και εκπαίδευση των αγροτών στη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και στις εναλλακτικές μορφές καλλιέργειας.
Ενθάρρυνση και διευκόλυνση της ανακύκλωσης.
Αλλαγή παραγωγικού μοντέλου από τη γραμμική οικονομία (παραγωγή – χρήση – απόρριψη), η οποία αφενός υπερκαταναλώνει πρώτες ύλες και φυσικούς πόρους και αφετέρου ρυπαίνει με μεγάλους όγκους απορριμμάτων στην κυκλική οικονομία (ανακύκλωση – επαναχρησιμοποίηση – επανακατασκευή R–R–R: recycle–reuse–remake).

ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Κυκλική Οικονομία: Ένα νέο οικονομικό μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης – Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης

Η κυκλική οικονομία είναι ένα «πράσινο μοντέλο ανάπτυξης» και αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο του νέου ευρωπαϊκού και παγκόσμιου οικονομικού μοντέλου.

Σε τι στοχεύει

Κεντρικός στόχος του νέου αυτού μοντέλου είναι η παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών με λιγότερους και πιο «πράσινους πόρους». Δηλαδή με ελαχιστοποίηση ή και μηδενισμό των αποβλήτων σε όλα τα στάδια παραγωγής, αλλά και μετά το τέλος του κύκλου ζωής των προϊόντων. Επιδιώκει και ενθαρρύνει τη χρήση δευτερογενών υλικών και αποβλήτων ως παραγωγικών πόρων και χρήσιμων υλικών, προσδίδοντας τη διάσταση της βιωσιμότητας στο παραγωγικό μοντέλο.

Πώς επιτυγχάνεται

Προϋπόθεση για την επικράτηση του μοντέλου της κυκλικής οικονομίας είναι η μετάβαση σε πιο βιώσιμα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης, που συμβάλλουν στην επίτευξη των παγκόσμιων στόχων για τη μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και τη διατήρηση της φύσης και της βιοποικιλότητας. Η κυκλική οικονομία στηρίζεται, μεταξύ άλλων, στη βελτιστοποίηση της χρήσης των πόρων, στην επέκταση του κύκλου ζωής των προϊόντων, στην αύξηση της ανακύκλωσης, στη χρήση δευτερογενών υλικών και αποβλήτων ως παραγωγικών πόρων, στην προώθηση της κυκλικότητας στις παραγωγικές διαδικασίες και στη χρήση εναλλακτικών καυσίμων.

Αναμενόμενα οφέλη

Με την κυκλική οικονομία ενισχύεται η παραγωγικότητα των πόρων, μειώνεται η εξάρτηση από μη ανανεώσιμους πόρους και κρίσιμες πρώτες ύλες, εξοικονομείται κόστος και δημιουργούνται θέσεις εργασίας. Για παράδειγμα, με βάση τα στατιστικά στοιχεία, τα αναμενόμενα οφέλη της κυκλικής οικονομίας για την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι:

μείωση των εκπομπών του θερμοκηπίου από 2% έως 4%
εξοικονόμηση 600 δισ. ευρώ για τις επιχειρήσεις (ισοδυναμεί με το 6-8% του κύκλου εργασιών τους)
δημιουργία άνω των 2 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας
ανάπτυξη έως 6% με ταυτόχρονη εξοικονόμηση πόρων – σήμερα, για παράδειγμα, το 80% των προϊόντων μετατρέπονται σε απόβλητα μέσα στους πρώτους έξι μήνες από τη διάθεσή τους στην αγορά.

ΠΗΓΗ: Κυκλική Οικονομία – Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας

ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ

Στα σκούρα τετράγωνα κρύβεται μία λέξη. Να τη βρείτε και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που την αφορούν.

Τα υγρά απόβλητα ονομάζονται έτσι.
Βρίσκεται κάτω από το έδαφος.
Καταπολεμούν τα ζιζάνια και τα έντομα των φυτών, αλλά προκαλούν σοβαρή περιβαλλοντική ρύπανση.
Σοβαρός παράγοντας ρύπανσης του εδάφους, ιδίως στις καταναλωτικές κοινωνίες.
Η αντίδραση στοιχείου ή χημικής ένωσης με οξυγόνο που παράγει θερμότητα και φως.
Ορυκτό με οικονομική σημασία.
Από αυτά αποτελούνται τα πετρώματα.
Μικροοργανισμοί του εδάφους που συντελούν στον σχηματισμό του.
Η καλύτερη λύση για την ελάττωση της ρύπανσης του εδάφους.
Οι χώροι στους οποίους ενταφιάζονται τα σκουπίδια.
Συστατικό του υπεδάφους.
Προστίθεται στο έδαφος για να αναπληρώσει τα θρεπτικά του συστατικά.
Αυτή η μορφή οικονομίας προβλέπει ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση, ανακατασκευή

Η κρυμμένη λέξη: _ _ _ _ _ _ _

α. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες που την προκαλούν στο έδαφος είναι: …………………………………………………………………

β. Έχει ως αποτελέσματα: …………………………………………………………………

γ. Για να περιοριστεί πρέπει να ληφθούν μέτρα, όπως:

……………………………………………………………………………………………………………………………………